ఆమె పేరు శేషమ్మ.
ఎగిరి గంతులేస్తూ ఆడుకునే పసి పిల్లలను చూసి అందరూ ముచ్చట పడతారు కదా, శేషమ్మ మాత్రం- “ఈ గంతులెన్నాళ్ళు ? మీ కాళ్ళు విరగా. ఇదేం పోయేకాలం?” అంటుంది.
పక్షుల కిలకిలలు ఎవరికైనా ఎంత ఆహ్లాదకరం?
శేషమ్మకు అలా ఉండదు- “పాడు పిట్టలు. పనిలేదు వీటికి. వెధవ అరుపులూ, గోలలూ. అంతకన్న చస్తేనేం?” అనిపిస్తుందట.
యవ్వనోత్సాహంతో కూనిరాగాలు తీస్తూ తుళ్ళిపడే అమ్మాయిని చూసి ముచ్చట వేస్తుంది కదా – శేషమ్మకు వెయ్యదు- “అట్లా పాడుతో ఉంటుంది ఎప్పుడూ! దేన్ని చూసుకుని? మొగుడి ఉద్యోగం ఊడినప్పుడు తెలుస్తుంది!” అని శపిస్తుంది ఆమె!
పిల్లులను, ఎలకలను, పనిమనిషిని, పాలవాళ్లను, దారిన పోయే వాళ్ళను, చివరికి దేవుణ్ణి – ఎవరిని చూసినా ఆమెకు ద్వేషమే, ఎవరి సంతోషాన్ని చూసినా కోపమే!
“శేషమ్మకు ఈ లోకంలో ఏ మాత్రమూ ఆనందమూ, సౌందర్యమూ కనపడడం మానేసి ముప్ఫై ఏళ్ళయింది. ఇతరులు నవ్వుతున్నా, తింటున్నా, పాడుతున్నా, ఆమెకు విచారమో, అసహ్యమో కలుగుతుంది. పిట్టల కూతలూ, పిల్లల నవ్వులూ కూడా ఆమెను ఇరిటేట్ చేస్తున్నాయి.” అంటూ ఆమెను మనకు పరిచయం చేస్తాడు చలం.
ముప్ఫై ఏళ్ల కిందట శేషమ్మ వితంతువయింది. ఆడపిల్లలకు బాల్యం లోనే పెళ్ళిళ్ళు జరిగే కాలం నాటి ఈ కథనుబట్టి, శేషమ్మ మధ్య వయస్కురాలు అయివుంటుందని ప్రత్యేకంగా చెప్పనక్కర్లేదు. కథలో వర్ణించిన ఆమె మడినీ, ఆచారాలనూ గమనిస్తే ఆమె బ్రాహ్మణ వితంతువని గ్రహించటమూ సులభమే. వితంతు స్త్రీలకు అన్ని ఆనందాలనూ నిషేధించిన కాలంలో, ఆ నియమాలను కఠినంగా అమలు చేసిన కుటుంబ నిర్మాణంలో, శేషమ్మ వంటి స్త్రీలు ఇంతకన్నా ఎలా ఉంటారు? అకాలంగా, అసహజంగా విధించబడిన వైరాగ్యాన్నీ, సంప్రదాయ భారాన్నీ మోయాల్సిన హృదయాలు మొరటుదేలి, కరడుగట్టక ఏమవుతాయి? శేషమ్మ కూడా అలాగే మిగిలింది.
ఇంటి పనిలో, పూజలలో గానుగకు కట్టిన ఎద్దులాగా నడిచే దినచర్య, “కలుగులో ఎలుక” వంటి బతుకు, ఆమెలోని జీవనోత్సాహాన్ని హరించి వేశాయి. ఐనా, తనలోని సహజ స్పందనలను వెలిబుచ్చాలనీ, ప్రతిస్పందనలకు ఆశపడాలనే ప్రయత్నంచేసింది –
ఇంటిల్లిపాదికీ సేవలు చేసి, వాళ్లతో స్నేహపూరితమైన మానవ సంబంధాన్ని ఏర్పరచుకోవాలని ఆశపడింది – కానీ అది ఆమెకు అనివార్యమైన డ్యూటీ గానే చూసి లోకువ చేశారు.
కోడలికి పుట్టిన పిల్లలను ప్రేమతో పెంచుతూ సున్నితత్వాన్ని కోల్పోయిన తన హృదయాన్ని చిగురింప చేసుకోవాలని తపన పడింది- కానీ, ఆ పిల్లలు తమ ఆస్తులు మాత్రమేనని వాళ్ళ తల్లిదండ్రుల “ప్రతి నిమిషమూ” జ్ఞాపకం చేస్తూనే ఉంటారు.
ఇక , శేషమ్మ చేయగలిగేది ఏమిటి?
“ప్రేమ లేక, సంతోషం లేక, జీవితంలో ఇంటరెస్టు లేక, తను ఏ బాధపడ్డా కరుణించేవారు లేక, తిట్లలో తన ఆనందాన్ని సార్థకం చేసుకోవాలని ప్రయత్నిస్తుంది.” అంటాడు చలం.
దాదాపు మూడు పేజీల్లో చలం రాసిన ఒక చిన్న కథ, “శేషమ్మ”. ప్రత్యేకమైన శిల్ప సౌందర్యం ఏమీ లేని, ఒక మోనోలాగ్ వంటి సాదాసీదా కథ. వితంతువుల మీద అలాంటి నిర్బంధాలు ఇవాళ మనకు కనబడవు కూడాను!
మరెందుకు ఇప్పుడు ఈ కథను చదవటం? దానికి జవాబును రెండు అంశాల్లో చూడాలి.
ఒకటి – శేషమ్మ వంటి స్త్రీలను కేవలం కుటుంబ బానిసలుగా, గయ్యాళులుగా మాత్రమే చూస్తుండిన చారిత్రిక సందర్భంలో నిలబడి, వాళ్ళ ప్రవర్తనకు కారణాలను సానుభూతితో చూసి, మనో విశ్లేషణకు పూనుకున్న రచయిత నిబద్ధత. ఈ గమనింపు లేని ఆ సమాజంలో, ఆడవాళ్ళకే దయ్యాలు ఎందుకు పట్టేవో, పూనకాలు ఎందుకు వచ్చేవో గ్రహించే పరికరాలు రూపొందనే లేదు. ఆ సమయంలో వచ్చిన ఈ రచనకు చారిత్రిక ప్రాధాన్యం ఉన్నది. ఇవాళ స్త్రీల సమస్యల స్వరూపం మారి ఉండవచ్చు.
రెండవది- “ఎందరు ఈ దేశంలో ఇట్లా కొయ్యబారిన ఆత్మలతో తమ జీవితాన్నీ ఇతరుల జీవితాల్నీ క్షోభ పెట్టి, చివరికి మృత్యువులో తప్పించుకునే స్త్రీలు?” అంటూ స్త్రీల గురించి తపించిన ఈ కథ, నిజానికి అంతకన్నా విస్తృతమైన లక్ష్యాన్ని సాధించగలగటం.
“ఎవరికైనా ప్రేమించడం కన్న ద్వేషించడం సులభం. ప్రేమ మనిషిని తన స్వంతంగా చేసుకోవాలని ప్రయత్నిస్తుంది. ఈ పేద వితంతువు స్వంతం కావడానికి ఎవరంగీకరిస్తారు?” అనే ముగింపు వాక్యాలతో, ప్రేమరాహిత్యంలో జీవిస్తున్న అన్ని సమూహాలనూ ఈ కథ పరిథి లోకి తెచ్చాడు చలం. “వాళ్ళ జన్మలో ఉందా లోపం, వాళ్ళనిట్టా చేసిన సంఘం పరిస్థితులలో
ఉందా?” అని ఆయన వేసిన ప్రశ్న, సమాజపు మార్జిన్లలో బతికే మానవ సమూహాలు నేరం, ద్వేషం, మానసిక వైకల్యం వంటి రుగ్మతల పాలై, ప్రధాన స్రవంతి సమాజానికి వెలియై, దోషులుగా ఎందుకు మిగులుతున్నారో ఆలోచించమంటుంది. అందుకు కారణమైన అన్ని అసమానతల మీదికీ మన దృష్టిని ప్రసరింపజేసుకునే అవకాశాన్ని కలిగిస్తుంది.
ఒక రచనను చదివినప్పుడు , వాచ్యంగా అది చెప్పిన విషయాన్ని దాటి మన ఆలోచన విస్తరించేందుకు వీలు కలుగుతున్నదంటే, మంచి సాహిత్యానికి అంతకన్నా గొప్ప ప్రమాణం ఏముంటుంది?
మంచిగా చెప్పారు శేషమ్మ లాంటి బ్రాహ్మణ వితంతువులు ఎంతో మంది. వారి జీవితం ఎంత దుర్భరమో హృదంతంగా రాశారు.
Thank you so much